Mała księga. Wariacje pocztowe

Utwory Mała księga i Wariacje pocztowe należą do szczytowych osiągnięć artystycznych Kazimierza Brandysa. Oba dzieła powstały w zbliżonym czasie (1968–1971) w reakcji na antysemicką i antyinteligencką kampanię lat 1967–1968. Mała księga jest wspomnieniową opowieścią o rodzinie pisarza i o jego latach młodzieńczych, obejmującą okres od połowy XIX wieku do drugiej wojny światowej. Autor dba o detale, które przedstawia z pietyzmem, czułością i humorem, ponadto zarysowuje szerszą panoramę losów „Polaków pochodzenia niesłowiańskiego” – zasymilowanych Żydów i ich wkładu w kulturę i historię Polski.
Natomiast Wariacje pocztowe, błyskotliwa powieść epistolarna, w której autor operuje stylizacją na kilkanaście historycznych odmian polszczyzny, przedstawia na przykładzie losów fikcyjnej rodziny interpretację ostatnich dwustu lat historii Polski, ze szczególnym uwzględnieniem dziejów warstwy szlacheckiej i rodowodu polskiej inteligencji. Teksty te oświetlają się nawzajem – Wariacje pocztowe to rozwinięcie pomysłu pojawiającego się w Małej księdze, która z kolei dostarcza autobiograficznego kontekstu wielu motywom z późniejszej powieści. Ponadto wyznaczają cezurę w twórczości Kazimierza Brandysa, który w tym czasie rezygnuje z roli „pisarza salonowego” i ujawnia swe żydowskie pochodzenie. Oba dzieła stanowią istotne wydarzenie w dziejach literatury współczesnej, oba były szeroko komentowane, zwłaszcza Wariacje pocztowe wywołały intensywną dyskusję w krajowej i emigracyjnej prasie literackiej.

O autorze Kazimierz Brandys (1916–2000) – prozaik, eseista i autor scenariuszy filmowych. Studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie działał w Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej. Po wojnie został członkiem Związku Literatów Polskich pełnił tam ważne funkcje oraz kierował sekcją prozy. Większość utworów Brandysa publikowanych przed rokiem 1956 krytyka wskazywała jako przykład realizacji postulatów stawianych przed literaturą socjalistyczną. Po tym okresie w poglądach autora dokonał się istotny przełom. W latach 1977–1981 Kazimierz Brandys związany był z niezależnym pismem literackim „Zapis” i objęty zakazem druku. Podczas stanu wojennego przebywał na emigracji, gdzie wykładał literaturę polską na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku, a pod koniec 1981 roku osiadł na stałe w Paryżu. Do najważniejszych utworów Brandysa należą m.in. Matka Królów (1957), Listy do Pani Z. (1958), Mała księga (1970), Wariacje pocztowe (1972), Miesiące (wyd. w latach 1981–1987), Przygody Robinsona (1999). Jego książki przetłumaczono na wiele języków, w tym francuski, angielski, niemiecki, hiszpański, włoski, szwedzki i duński. Pisarza wyróżniono m.in. nagrodą Fundacji Alfreda Jurzykowskiego (1982), Prato-Europa (1986) oraz nagrodą im. Ignatio Silone (1986). W roku 1993 odznaczono go francuskim Orderem Sztuk Pięknych i Literatury. Utwory Kazimierza Brandysa to jedne z najczęściej ekranizowanych i adaptowanych dzieł literackich w kinematografii polskiej. Wielokrotnie wystawiano je też na scenach teatralnych oraz przygotowywano słuchowiska na ich podstawie.