Panele obywatelskie jako metoda deliberacji decyzyjnej

Praktyczny poradnik o organizacji Paneli obywatelskich przeznaczony dla JST, a także dla mieszkańców i organizacji pozarządowych.

Publikacja zawiera:

• Liczne przykłady i konkretne rozwiązania stosowane w czasie organizacji Paneli.
• Omówienie polskich doświadczeń z organizacja Paneli obywatelskich w Gdańsku (2016, 2017, 2018 r.) i Lubinie (2018 r.)
• Zebranie praktycznych doświadczeń z Paneli organizowanych w Wielkiej Brytanii, Australii, Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Austrii, Irlandii, Belgii, Francji

Analiza organizowanych w Polsce i za granicą paneli obywatelskich pozwala na wskazanie wielu dobrych i złych praktyk w tym względzie. Publikacja stanowi przegląd dotychczasowych doświadczeń oraz rozpatruje wątpliwości prawne i interpretacyjne, które się ujawniają. W książce Autorka w praktyczny sposób omawia pojęcie, istotę i cel panelu obywatelskiego, a także bardzo drobiazgowo prezentuje procedurę jego przygotowania i przeprowadzenia. Publikacja zawiera liczne przykłady dobrych i złych praktyk polskich i zagranicznych oraz prezentuje różne podejścia samorządów.

Dzięki tej publikacji dowiedzą się Państwo m.in.:

• Jakie są zasadnicze cele i korzyści z organizowania paneli obywatelskich?
• Co należy rozumieć przez „deliberacyjną” metodę podejmowania decyzji?
• Jak powinien wyglądać proces organizacji panelu obywatelskiego, krok po kroku?
• Kto i w jaki sposób powinien zarządzać panelem obywatelskim?
• Na co zwrócić uwagę przy zlecaniu przygotowania panelu obywatelskiego organizacji zewnętrznej?
• Jakie są podstawy prawne organizacji panelu w samorządach?
• Czy przepisy RODO stoją na przeszkodzie w procesie organizacji losowania uczestników panelu?
• Jakie są obligatoryjne elementy obrad panelu i jak je dobrze zaplanować?
• Jak promować panel obywatelski i jak powinna przebiegać współpraca z mediami w tym zakresie?
• O jakich informacjach dla mieszkańców warto pamiętać?
• W jaki sposób powinno nastąpić przedstawienie rekomendacji panelu, a następnie ich wdrożenie?

Panel obywatelski (ang. Citizens’ Assembly) to innowacyjny proces deliberacyjny, który umożliwia społecznościom lokalnym, regionalnym bądź całym krajom podejmowanie ważnych decyzji w sposób uczciwy i demokratyczny. Panele w ich obecnej formie są stosowane dopiero od drugiej połowy XX wieku, choć ich idea wywodzi się ze starożytnych ateńskich zgromadzeń ludowych. Panele obywatelskie gromadzą zwykłych, losowo wybranych ludzi, którzy wyrażą zgodę na udział w przedsięwzięciu, w celu zbadania, omówienia i sformułowania zaleceń dotyczących sposobu reagowania na problemy pojawiające się w przestrzeni publicznej. Organizowane od ponad 15 lat na całym świecie pokazały, że zwykli ludzie są w stanie wdrożyć się nawet w specjalistyczną problematykę, aby dokonywać rozsądnych i świadomych wyborów.

Pierwsze trzy bezprecedensowe eksperymenty demokratyczne na dużą skalę – panele obywatelskie na temat reformy systemu wyborczego – odbywały się w Kolumbii Brytyjskiej, Holandii i Ontario. Grupy losowo wybranych obywateli poproszono o zaprojektowanie najbardziej demokratycznego wariantu systemu wyborczego. W każdym przypadku uczestnicy poświęcili prawie cały rok, ucząc się o systemach wyborczych, konsultując się ze społeczeństwem, debatując i ostatecznie decydując, jaką konkretną metodę należy przyjąć. Kolejne doświadczenia w zakresie stosowania paneli obywatelskich wielu państw na świecie, m.in Australii, Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Austrii, Irlandii, Belgii, Francji czy Wielkiej Brytanii dowodzą, iż metoda ta jest nie tylko widowiskowa, ale również efektywna, a uzyskane od mieszkańców rekomendacje sprawdzają się w praktyce. Jak pokazują przykłady zastosowania paneli obywatelskich na świecie, służą one do rozwiązywania ważnych i często kontrowersyjnych problemów, z którymi polityka wyborcza nie jest w stanie sobie sama poradzić.

W Polsce deliberacyjne panele obywatelskie są nowością, choć pierwsze doświadczenia samorządy miejskie mają już za sobą. Trzykrotnie wykorzystano już tę metodę w Gdańsku (2016, 2017 i 2018) i raz w Lublinie (2018). Te impulsy dały początek praktyce, która po woli utrwala się w polskich miastach, promując jednocześnie nową metodę deliberacyjnego współrządzenia. Wzorem Gdańska i Lublina, w okresie 2019/2020 metodą tą zainteresowały się władze Łodzi, Wrocławia i Krakowa. Obecnie kolejne samorządy przygotowują się do organizacji swoich pierwszych paneli.

Książka skierowana jest przede wszystkim dla wójtów, burmistrzów, prezydentów miasta, zarządów powiatów i województw oraz pracowników urzędów gmin, starostw powiatowych i urzędów marszałkowskich, zajmujących się procesami partycypacyjnymi. Ponadto będzie użyteczna dla radnych, którzy jako przedstawiciele lokalnych wspólnot podejmują kluczowe dla swoich jednostek samorządu terytorialnego decyzje. W końcu, publikacja skierowana jest także do mieszkańców i ich organizacji, którzy mogą wziąć udział w pracach organizacyjnych nad przygotowaniem panelu, a następnie stanowią jego kluczowych uczestników – jako strony i interesariusze.

Książka „Panele obywatelskie jako metoda deliberacji decyzyjnej” jest jednym z pierwszych w Polsce (obok książki dra Marcina Gerwina) opracowaniem dotyczącym tej instytucji w polskim porządku ustrojowym. Autorka, co ocenić trzeba pozytywnie, nie traci jednak z pola widzenia trendów ogólnoświatowych, które zresztą w istotny sposób wpłynęły na ramy, jakie instytucja ta uzyskała w Rzeczypospolitej Polskiej. (…). Jest to doskonały materiał wprowadzający do dalszych badan, które niewątpliwie zostaną podjęte po pojawieniu się większej liczby miast, w których panel obywatelski zostanie wprowadzony do lokalnych porządków prawnych. (…) Książka, choć syntetyczna, została przygotowana w oparciu o bogatą literaturę przedmiotu. W efekcie powstało niezwykle interesujące opracowanie, które musi stanowić nie tylko niezbędną lekturę dla każdego badacza problematyki partycypacji, ale także doskonały poradnik dla samorządowców, którzy chcą pozostać otwarci na najnowsze trendy związane z zaangażowaniem mieszkańców w podejmowanie rozstrzygnięć na poziomie lokalnym.

Dr hab. prof. UG Piotr Uziębło
Prodziekan Wydziału Prawa i Administracji
Uniwersytet Gdański