Samorządność wczoraj i dziś Wychowanie do społeczeństwa obywatelskiego

Istota społeczeństwa obywatelskiego realizuje się głównie w procesie twórczego współdziałania i negocjacji – w procesie, w którym uczestniczą podmioty wolne od uprzedzeń kulturowych, religijnych i światopoglądowych. Znawcy przedmiotu podkreślają, że chodzi tutaj także o otwartość wobec tzw. różnic mentalnych[1]. Odpowiedzialne uczestnictwo w życiu społeczno-politycznym wymaga przede wszystkim odwagi obywatelskiej i krytycznego myślenia. Doświadczenia wielu pokoleń i literatura przedmiotu pokazują, że głównych cech, które powinien posiadać właściwie pojmowany obywatel, czyli obywatel – osoba, nie da się rozwijać ani wspierać odgórnie. W książce zatytułowanej Co znaczy konserwatyzm Roger Scruton stawia tezę, że […] prawdziwym wrogiem prawa naturalnego nie jest sędzia, lecz polityk, a największe zagrożenie dla sprawiedliwych stosunków międzyludzkich stanowi próba odgórnego przerobienia społeczeństwa w zgodzie z pojęciem sprawiedliwości społecznej[2].

Parafrazując drugą część wypowiedzi angielskiego filozofa, można powiedzieć, że największym zagrożeniem dla społeczeństwa obywatelskiego są próby „odgórnego przerobienia społeczeństwa w zgodzie z pojęciem społeczeństwa obywatelskiego”.

Kierując się powyższą zasadą, zapraszam Czytelnika do lektury tekstów składających się na niniejszą pracę zbiorową. Autorzy poszczególnych artykułów nawiązują do zagadnienia samorządności w szeroko pojmowanym kontekście edukacyjnym.

Tom rozpoczynają rozważania Bogusława Śliwerskiego, który stawia prawdziwe wyzwanie przed osobami rzeczywiście pragnącymi demokratyzować polskie życie społeczne i konsekwentnie realizować zasadę autonomizacji szkolnictwa. Tekst B. Śliwerskiego jest wyrazem głębokiej troski o rozwój samorządności w polskiej oświacie i zarazem o godność wszystkich podmiotów relacji edukacyjnych. Jako drugi – nie bez powodu – został zamieszczony tekst Mariusza Grężawskiego, którego rozważania nad możliwościami zaistnienia w naszym kraju autentycznej samorządności uczniowskiej wydają się bliskie poglądom poprzednika. Czytelnicy mogą zapoznać się z tekstami zarówno opisującymi zagadnienie autonomii z perspektywy historycznej (Wiesława Korzeniowska, Andrej Slodička), jak i będącymi rezultatami rzetelnych badań empirycznych nad rozumieniem i realizowaniem idei samorządności we współczesnej szkole (Danuta Kocurek, Anna Studenska, Izabela Łuc, Łukasz Tomczyk). Wśród tekstów znajdujących się w niniejszym tomie mamy także rozważania wokół roli instytucji pozarządowych w animowaniu i demokratyzacji procesów edukacyjnych. W książce nie brakuje także filozoficznego i socjologicznego spojrzenia na problem autonomii (Sonia Czudek-Ślęczka, Lucjan Wroński, Andrzej Kasperek, Andrzej Murzyn).
Andrzej Murzyn