Umowne zakazy przelewu wierzytelności (Pacta de non cedendo) w obrocie krajowym i międzynarodowym

Podstawowym przedmiotem publikacji jest ocena skuteczności oraz konsekwencji prawnych naruszenia umownych zastrzeżeń ograniczających swobodę cesji  w profesjonalnym obrocie krajowym i międzynarodowym (art. 57, 509, 514 KC). Szczególną uwagę poświęcono przelewowi wierzytelności pieniężnych ze względu na jego znaczenie gospodarcze i funkcje kredytowe. Dominujący w doktrynie i judykaturze krajowej pogląd o skuteczności erga omnes pactum de non cedendo, bez względu na jego treść, został poddany krytycznej analizie dogmatycznej i komparatystycznej. Staje się on czynnikiem osłabiającym bezpieczeństwo i atrakcyjność cesji jako mechanizmu finansowania zbywcy (np. w drodze faktoringu, forfaitingu, project finance, przelewu w celu zabezpieczenia, sprzedaży przedsiębiorstwa) w nowoczesnej gospodarce rynkowej. Zasadnicze wątpliwości budzi m.in. łączne ujmowanie art. 57, 509 oraz 514 KC, bez dostrzeżenia istotnych różnic w treści tych przepisów, utożsamianie skutków zastrzeżenia z wyłączeniem zbywalności prawa majątkowego, a także pominięcie w ocenie skuteczności zakazu wobec nabywcy kryterium w postaci jego treści.

Autor, niezależnie od propozycji kompleksowej reinterpretacji przepisów kodeksowych de lege lata  (art. 57, 509, 514 k.c.), wskazuje na konieczność podjęcia prac nad ich nowelizacją, prezentując konkretne postulaty de lege ferenda wprowadzenia, w miejsce obecnie obowiązującego modelu monistycznego, systemu dualistycznego ograniczenia swobody cesji, z uwzględnieniem szczególnego znaczenia wierzytelności pieniężnych. Ich przelew wbrew zastrzeżeniu, w przeciwieństwie do wierzytelności niepieniężnych, powinien być co do zasady ważny i skuteczny, nie wykluczając odpowiedzialności ex contractu zbywcy wobec dłużnika. Potrzeba zmian jest jednakże głębsza. Kwestia skuteczności wobec nabywcy pactum de non cedendo wiąże się bowiem nierozerwalnie z ochroną nabywcy wobec zbywcy w ramach odpowiedzialności za wady prawne przelanej wierzytelności (art. 516 KC) oraz treścią zarzutów, z jakich może skorzystać przeciwko nabywcy dłużnik przelanej wbrew zakazowi wierzytelności (art. 513 KC).

Uwzględnienie potrzeb nowoczesnego obrotu wierzytelnościami ilustruje znakomicie niemiecki kodeks handlowy, francuski kodeks walutowy i finansowy, czy amerykański Uniform Commercial Code. Wzorem dla proponowanego w pracy podejścia są także rozwiązania przewidziane w prawie modelowym (zasady PECL, zasady UNIDROIT) oraz konwencyjnym (np. Konwencja UNCITRAL o przelewie wierzytelności pieniężnych w handlu międzynarodowy z 12.12.2001). Monografia stanowi pierwsze na rynku polskim tak kompleksowe omówienie problematyki umownych ograniczeń swobody przelewu wierzytelności.